De Kermis Achterna
KONINGSSTEDEN BLIJKEN KERMISSTEDEN IN MAROKKO
Door Lauran Wijffels,
'Marokko is - als belangrijke schakel tussen Europa en Afrika - een smeltkroes van klassieke culturen. Bovendien lijk je soms midden in een sprookje uit duizend-en-één-nacht te zijn beland. Je reist door koningssteden en oases,' moedigde de reisgids van Baobab ons aan om dit Noord-Afrikaanse land te bezoeken. Maar de koningssteden die we in 2006 aandoen, lijken meer op kermissteden. Waar we ook komen, Bab-Berred, een gehucht in het Rif-gebergte tussen Rabat en Fès, in Fès zelf, in Meknès of zelfs tweemaal in Marrakech; overal zwaaien de kleurige kermisattracties ons uitbundig toe bij het binnenrijden van de oude stadsmuren.
In Bab-Berred moesten we even stoppen om wat proviand in te slaan. Een groepje kinderen in de hoofdstraat trok meteen onze aandacht en wel speciaal een klein meisje van een jaar of zes: Fatima. Zij lachte van top tot teen en wees een zijstraatje in. We volgden haar en kwamen uit op een parkeerplaatsje vanwaar je in een dalletje kon kijken. En warempel... een kermisje. We daalden af en belandden op een soort vuilnisbelt waar een penetrante urinelucht hing.
Voetbalspel
Een zweefmolen en een kindercarrousel met plastic dieren stonden pal naast elkaar. De achterlinie werd gevormd door een schiettent, een loterijtent met een nogal boosaardige exploitant, die liever niet had dat we fotografeerden dat hij de kindertjes sluw hun zakcentjes afhandig maakte, een voetbalspel met echte goal en een attractie waarop je je spierkracht kon botvieren door een loodzwaar voorwerp op wieltjes in een soort spiraal te duwen. Het was 24 oktober, twee dagen na de ramadan; dit moest een suikerfeestkermis zijn. Fatima gaven wij 5 dirham (0,50 euro) en ze rende blijmoedig weg naar de carrousel.
Op een terrein net buiten de stadsmuren van de oudste koningsstad van Marokko, Fès, gelegen tussen de oases van Saïs en de wouden van de Midden-Atlas, zagen we in de avonduren een grote kermis met ouderwetse twister, autoscooter, steile wand zonder dak, '1001 Nacht', jawel van fabrikant Huss uit Bremen, reuzenrad en enkele draaizaken. Het was er ontzettend druk. Ook hier een entree van 5 dirham, hetgeen veel Marokkanen er niet van weerhield om fanatiek te zwieren en te zwaaien. Met name de autoscooter bleek enorm populair bij de macho-pubers. Het was telkens vechten geblazen om in het bezit van een leeg scooterwagentje te komen.
Palais de la Foire
In Meknès stond een kermis opgesteld op de Palais de la Foire; daar moest eerst entree voor betaald worden: 5 dirham. Daarna voor elke attractie nog eens 5 dirham. Tijdens onze wandeling ontmoetten we kermisexploitant Brahim Balhouh (33). Hij bleek de eigenaar van alle tien de attracties in Meknès, zoals de snelheidsmolen Swing, de berg- en dalbaan Cortina Bob, haveloze autoscooter en mini-scooter, kindercarrousel, enkele behendigheidsspelen zoals vissensport, poffertjeskar, mini-rad en een fototent waar je je kon verkleden als dikke haremsjeik.
Samen met nog twee broers bezit hij 25 attracties, veelal als occassion aangeschaft in Italië of Frankrijk. Balhouh nodigde ons uit voor een drankje in zijn kassawagen. Hij vertelde dat hij het terrein, gelegen in hartje Meknès (450.000 inwoners), voor 200 dirham (20 euro) per vierkante meter voor de duur van drie maanden had gepacht van de gemeente. Toen hij dat bedrag uitsprak, kwam er een veelbetekenend lachje op zijn gezicht. Het was een lucratief contract, zo zei hij. Op deze wijze deed hij zo'n vijf kermissen per jaar, veelal in dezelfde samenstelling.
Op onze vraag of er een boterham verdiend wordt in Marokko, knikte hij dus bevestigend: 'De aanschaf van attracties is voor ons niet zo'n heel grote investering. Het zijn allemaal occassions, die in Europa zijn afgedankt. Daar draaien wij hier nog jaren mee door. Veiligheidseisen in Marokko zijn er amper. We plegen onderhoud, maar zo perfectionistisch als in Europa, doen wij niet.' Hoelang gaat een attractie dan nog mee? Balhouh lachte weer veelbetekenend en maakte met zijn hand een gebaar alsof hij zijn keel doorsneed: 'Tot de attractie het opgeeft, tot ie echt niet meer kan. Tot het schroot is; dan houdt het voor ons ook op.'
Boulevard Allal El Fassi
De koningssteden die we in Marokko aandoen, lijken meer op kermissteden. Waar we ook komen, Bab-Berred, een gehucht in het Rif-gebergte tussen Rabat en Fès, in Fès zelf, in Meknès of zelfs tweemaal in Marrakech; overal zwaaien de kleurige kermisattracties ons uitbundig toe bij het binnenrijden van de oude stadsmuren.
In Marrakech, een Berberstad op de kruising van de Sahara, de Atlas en de Anti-Atlas, blijkt het zelfs op twee plaatsen kermis. We bezoeken eerst de tuinen van Jacques Majorelle in het noordelijk deel. Als we terugwandelen naar de oude stad via stadspoort Bab Moussoufa zien we tal van pakwagens op een feestterrein aan de Boulevard Allal El Fassi nabij de Gare Routière.
Een groep smerige mannen is met de afbraak bezig. Het kermisterrein lijkt wel een slagveld. Alles ligt door elkaar. Diverse attracties zijn al ontmanteld, maar in plaats van dat de losse onderdelen in pakwagens zijn weggestopt, zijn ze nu rondom de attractie neergelegd. Hele stapels twisterbakken, leggers van de Himalaya-baan naast de scootervloer. Stapels frontstukken van de Disco Round, jawel ook van fabrikant Huss, tussen de polyester attributen van een kindercarrousel.
Abderrahim El Maachi
We maken foto's van de chaos en dat blijft niet onopgemerkt. Twee potige kerels komen op ons af; wat we aan het doen zijn? Ik toon hen het fototoestel, vertel dat ik uit Holland kom en geïnteresseerd ben. De mannen stellen zich voor; het zijn Ahmed Amzane, bedrijfsleider van het gehele feestterrein, en Abderrahim El Maachi, voorman van de afbraakploeg. Ik vraag hen waarom ze in hemelsnaam op deze wijze afbreken, waarbij het personeel toch minimaal twee- tot driemaal met de rug krom moet om alle materialen in de handen te nemen voordat het afgevoerd kan worden. De mannen kijken mij ongelovig aan. Ze doen het altijd zo: 'Dit is Marokko, weet je.'
De hele kermis behoort tot één firma, die zeltelt in Marrakech. Volgens Ahmed zijn er zo'n tien grote kermisfirma's in Marokko, die tesamen zo'n 100 tot 125 attracties exploiteren. Ze reizen bijna tien maanden per jaar; kermissen duren wekenlang. Als firma trekt een complete kermis van A naar B. Het personeel slaapt in kleine barakken op het kermisterrein onder bepaald gebrekkige omstandigheden. Opbouw- en afbraakploegen worden op afroep ingehuurd. Het zijn werkloze jongemannen, die zich voor een habbekrats dolgraag een paar dagen uit de naad werken.
400 jaar betrekkingen
Zowel kermisexploitant Brahim Balhouh, woonachtig in Casablanca, die we eerder ontmoetten in Meknès, als bedrijfsleider Ahmed Amzane, zijn op de hoogte van het feit dat een dozijn kermisexploitanten uit Nederland in 2005 Casablanca hebben bezocht met 17 attracties. Van 29 januari tot 6 maart stonden zij op de brede Boulevard El Hank aan de voet van de groteske Hassan II-moskee in het kader van '400 jaar betrekkingen Nederland-Marokko'.
Amzane: 'Het was een prachtige kermis; ik heb mijn ogen uitgekeken. De attracties zijn veel mooier verlicht dan de onze, en veel rijker versierd. Er was een soort Polyp, die in Marokko niet reist. Maar ik heb me ook over hun komst verbaasd. De Nederlanders hebben flinke onkosten moeten maken om hun attracties naar Marokko te verschepen. Hadden zij niet in de gaten dat Marokkanen hier ook kermissen hebben, met eigentijdse attracties als snelheidsmolens, reuzenraderen, '1001 Nacht', Twisters en autoscooters?'
Volstrekt onbetaalbaar
Wat Balhouh het meest verbaasde, was dat de Nederlanders 25 dirham entree vroegen voor hun lunapark. 'Dat is 2,50 euro. Het gemiddelde maandloon ligt in Marokko op 200 euro. Per attractie moest ook nog eens 25 dirham betaald worden. Vanuit het oogpunt van de Nederlanders is dat een redelijk entreebedrag, maar voor de doorsnee-Marokkaan volstrekt onbetaalbaar.'
'Nu wonen er miljoenen mensen in Casablanca; dus er zijn ook veel rijke mensen. En ik kan me voorstellen dat als je werkelijk eens iets geheel nieuws wilt uitproberen, dat je daar dan één keer een relatief hoger bedrag voor wilt neertellen. Maar een reuzenrad kennen wij hier, niet zo hoog als de Nederlandse, maar voor je gevoel is het een bekende beweging. Een Polyp kennen we niet - nog te duur in aanschaf - maar het is een gecompliceerde snelheidsmolen en die kennen wij hier wel, net als berg-en-dal-banen, zweefmolens en andere in Marokko zeer geliefde windvangers. Dan is 25 dirham heel veel geld. Teveel...'
Tekst en foto's : Lauran Wijffels
Suikerfeestkermis in het Noord-Marokkaanse Bab-Berred, gebouwd op een afvalveldje.
Fatima (6) en haar vriendjes op de kermis van Bab-Berred.
Carrousel in Bad-Berred
Schiettent op het beroemde Place el-Hedime in Meknès.
Kermisexploitant Brahim Balhouh (links) zijn jongere broer voor de Cortina Bob in Meknès
Ahmed Amzane (links), bedrijfsleider van het kermisterrein in Marra- kech, en Abderrahim El Maachi (rechts), voorman van de afbraakploeg.
Het kermisterrein van Marrakech lijkt een slagveld; alle onderdelen liggen door elkaar.
Primitief schakelkastje op het kermistterrein in Marrakech.
Middenbouw van de Twister; alle onderdelen liggen er los omheen (foto's Lauran Wijffels).