LAURAN WIJFFELS
DE KERMIS ACHTERNA
Portugees kermisplezier in Lissabon en op Madeira
Tekst: Lauran Wijffels
Foto's: Lauran Wijffels
Als de airbus in een steile vlucht opstijgt van Aeroporte de Lisboa richting Madeira zie ik schuin onder me plots een achtbaan en reuzenrad opdoemen. ‘Kermis in Lissabon’, denk ik terwijl het vliegtuig de Rio Tejo kruist. Een jaar later, in 2002, ben ik er - puur toeval - weer. ‘Je bedoelt de Feira Popular’, roept reisgenote Inge, licht verwonderd over mijn interesse in juist dit volgens haar naargeestige stukje Portugese hoofdstad, uit. ‘Dat is een pretparkje voor het gewone volk. Ik hoop voor je dat het er nog staat, want ik heb gehoord dat er vergevorderde plannen voor woningbouw zijn.’
Via de metro zijn we binnen een kwartiertje bij station Entre Campos, tussen de Avenida das Forcas Armadas en de spoorlijn Bairro das Furnas-Picheleira, waaraan de feira gelegen is. Pakwagens van Circo Chen blokkeren bijkans de uitgang van de ondergrondse en de hoofdentree naar het parkje: een met lampjes behangen ijzerwerk boven een armetierige poort. Een druilerige regen miezert ter aarde. Daar waar Circo Chen zijn tent aan het oprichten is, hebben reguliere kermisexploitanten hun attracties maar wat afgebroken om plaats te maken. Niet helemaal, maar precies dat deel dat het circus in de weg staat. Zo eindigt de rails van een kinderachtbaantje in een kooiwagen van twee depressieve struisvogels. Een autoscooter ligt, opgestapeld weliswaar, tegen tapasrestaurant Casa de Petisios gekwakt. Van de aanblik van de nog intact gelaten kermisspullen word ik evenmin vrolijk. Een desolatere en troostelozere spookkermis heb ik nimmer mogen meemaken.
Serra da Estrela
Het park is omzoomd met petit-restaurants, snack- en drankbars, gokhallen en kantzaken. Zo is er een barak waar ‘Waffles semi Frios’ verkocht worden in de smaken ‘caramel, chocolate en morango’ voor 1,25 euro en ‘chantilly’ voor 1,50 euro. Binnen die kraal staat de eigenlijke feira opgesteld. Daartoe behoren van oorsprong fraaie zaken zoals de wildwaterbaan Blue River, een looping-achtbaan, het reuzenrad Roda Panoramica, een twister, de Evolution, het houten spookhuis Casa do Terror, een kartingbaan, een tunnel-railway in de vorm van een laconieke draak en diverse kinderzaken van Spaanse makelij, zoals de Baby Esperanza. De meeste grote attracties zijn met hun fundamenten verankerd in een betonvloer. Dat duidt erop dat deze zaken al jarenlang onaangeroerd op hun vaste plek bivakkeren.
Een donderslag knalt over het terrein en het begint zowaar te stortregenen. Ik vlucht onder een hoge polyester overkapping waaronder de kinderscooter Mini-Choque opgesteld staat en waar een sombere man met twee knechtjes een kindertwister aan het opbouwen is. Helemaal achterin bevindt zich een permanent podium waarop, gelet op de afbeeldingen, kindervoorstellingen gegeven worden. Het geroffel van de regen op de plastic overspanning neemt in tempo en intensiteit toe. Luider en harder gaat het en de grijze lucht wordt al asgrauw. Een oorverdovend getrommel overstemt als een gelijkmatige onweersdonder het bijna verlaten park. Hier en daar sijpelt de regen in dunne slierten door scheuren in het polyester. Een klein formaat zwarte rat schiet onder een grondslag uit richting terrasje.
In eetpaviljoentje Serra da Estrela vallen we neer; onze voeten soppend in onze schoenen. Om wat bij te komen, bestellen we wat ‘especialidades’ en we hopen maar van harte dat het gaat smaken. Buiten bewegen zich tussen het sporadische werkvolk kleine groepjes opvallend chique geklede heerschappen met zuinige gezichten in grijze kostuums. Soms blijven ze even staan. Dan wijst er eentje van een onzichtbare hoek naar omhoog en de anderen knikken instemmend. Dan weer lopen ze door om na enkele meters weer de pas in te houden. Wederom dezelfde gesticulatie, dezelfde verwrongen grimas. Ik gok dat de woningbouw hier snel gaat oprukken…
Funchal
En wat bracht Madeira, waarnaar het vliegtuig uit Lissabon ons een jaar eerder vervoerde? Onder aan de trap van de kerk van Nossa Senhora do Monte klitten mannen in witte broeken, blouses en met strohoedjes op samen. Naast hen rieten manden in de vorm van arrensleden. De toerist op Madeira treft op de Caminho das Barbosas het beroemdste vervoermiddel van het Portugese eiland aan, de 'carros de cestos', de levende toboggan, bestuurd door 'dos carreiros'.
Opvallend aan de witte mannen zijn ook de laarzen; deze hebben een zool die gemaakt is van de buitenband van een auto. Geen overbodige luxe, zo blijkt. Per dag maken zij tientallen tochten met de glijmanden naar beneden door de steile straatjes van bergdorp Monte naar de lager gelegen Madeirenzer hoofdstad Funchal. Al ruim anderhalve eeuw houden zij deze levende, folkloristische kermisattractie in leven.
Ernest Hemmingway
Bedoeling is dat toeristen zich tegen betaling in de rieten sleeën met een rotgang naar beneden laten schuiven. Dat gebeurt door de reguliere straatjes van Monte, waarbij met enige regelmaat drukke kruispunten met verkeer gepasseerd worden. Een lange afdaling van 4 kilometer (20 minuten) naar Funchal kostte in 2001 2.600 escudos, ofwel bijna 13 euro. Een korte variant naar Livramento van 2 kilometer (10 minuten) kost 1.800 escudos (bijna 9 euro). Pingelen loont enige moeite; wij konden voor 2.275 escudos (11,35 euro) per persoon mee.
De Engelse schrijver Ernest Hemmingway beschreef de rit met de levende toboggan ooit als een van de enerverendste ervaringen in zijn leven. Dat moet in de tijd geweest zijn dat de straten van Monte nog geplaveid waren met gepolijste kinderkoppen. Toen gingen de rieten manden op de houten glijders nog sneller naar beneden. Inmiddels zijn de meeste straten geasfalteerd en dat remt af. Toch worden bepaalde trajecten met duizelingwekkende snelheden genomen. De runners met hun zware schoenen verzekeren echter dat alle bochten veilig worden genomen.
De Madeirenzer toboggan werd in 1850 als vervoermiddel uitgevonden. Voor die tijd was vervoer met door ossen en paarden getrokken sleden gebruikelijk. Andere verhalen geven als oprichtingsjaar 1802 aan; de toboggan zou ontworpen zijn door een ongeduldige ambtenaar die in het diepe Funchal te werk was gesteld. Zo kon hij 's morgens snel en efficient naar zijn kantoor.
Caminho das Barbosas
Op de Caminho das Barbosas begint de rit wat aarzelend maar al rap gaat het in de eerste bocht linksaf, door de steile straat naar beneden. Als passagier zoeft het slecht onderhouden wegdek, waar soms de onder het asfalt verborgen keien weer duidelijk zichtbaar worden, als een zwartwit-film onder je door. Plots doemt een ronde afwateringsput met metalen putdeksel in het wegdek op. Je vreest dat de arrenslee gelanceerd wordt of tegen geparkeerde auto's te pletter vliegt, maar even krakend als soepeltjes glijdt de rieten mand erover heen.
Uitzichtloze kruisingen doemen op; je weet niet wie van links of rechts komt. Maar de carreiros remmen tijdig af en geven voorrang aan het snelverkeer. Lokale passanten kijken niet eens meer op van het rare schouwspel in de straten van Monte. Het gaat zo al eeuwenlang en het verschaft tientallen volwassen mannen een inkomen. Dat is niet riant. Beneden aangekomen moeten de runners op eigen kosten, in een eigen vrachtwagen, bovenop een stapel rieten sleeën, terug naar boven. Zij werken op commissiebasis en verwachten aan de 'finish' een fooi.
‘Money for drink,’ klinkt het dan wat schooierig uit de mond van de grote witte man. Maar wij vonden de afdaling al duur genoeg...
Foto's :
Buitenmuur naast de entree van het Portugese lunapark.
De stortregen valt met bakken uit de hemel, langs het reuzenrad Roda Panoramica.
Pakwagens van Circo Chen blokkeren de entree van de feira.
Curieus, zinneprikkelend ornament op de tunnel-railway.
Draak-locomotief van de tunnel-railway.
Spaceshuttle-achtige raket tegen de wand van het ruimtevaartpaviljoen op de ‘Feira Popular’.
'Carreiros', mannen in de witte tenuen, houden de levende Madeirenzer toboggan in leven.
In de rieten mand in de vorm van een arrenslede gaat het snel bergafwaarts door de straten.
Lauran Wijffels